ฮอร์โมน

" ฮอร์โมน " เป็นสารเคมีที่สร้างมาจากต่อมไร้ท่อ แล้วเข้าสู่ระบบหมุนเวียนเลือด เพื่อลำเลียงไปยังส่วนต่าง ๆ ของร่างกาย โดยทำหน้าที่ควบคุมการทำงานของอวัยวะเป้าหมาย ฮอร์โมนอาจแบ่งเป็น 2 ประเภทใหญ่ ๆ ได้แก่ โปรตีนที่เป็นโปรตีน และโปรตีนที่เป็นสเตียรอยด์

ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมอง

ต่อมใต้สมองอยู่ตรงส่วนล่างของสมอง แบ่งออกเป็น 3 ส่วน คือ ต่อมใต้สมองส่วนหน้า ต่อมใต้สมองส่วนกลาง และต่อมใต้สมองส่วนหลัง

ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองส่วนหน้า เป็นฮอร์โมนประเภทโปรตีน หรือโพลิเปปไทด์ ได้แก่

• Growth hormone เป็น ฮอร์โมนประเภทโปรตีน ที่ประกอบกรดอะมิโน 191 ตัว และมีธาตุกำมะถันอยู่ ในรูปไดซัลไฟด์ ทำหน้าที่กระตุ้นให้เกิดการเจริญของกล้ามเนื้อ และกระดูก และมีอิทธิพลกระตุ้นการเจริญ และเพิ่มความยาวของกระดูก รวมทั้งกระตุ้นการเจริญของเนื้อเยื่อ และอวัยวะต่าง ๆ ของร่างกาย
• Gonadotrophin ประกอบ ด้วยฮอร์โมนที่สำคัญ 2 ชนิด คือ FSH และ LH ฮอร์โมน FSH ทำหน้าที่กระตุ้นรังไข่ ให้สร้างไข่ และไข่สุก กระตุ้นให้เกิดการสร้างฮอร์โมนเอสโตรเจน และกระตุ้นอัณฑะให้สร้างตัวอสุจิ ส่วนฮอร์โมน LH ทำหน้าที่กระตุ้นให้ไข่ตก สำหรับในเพศชาย กระตุ้นให้อัณฑะสร้างฮอร์โมนเพศชาย
• โปรแลคติน ทำหน้าที่กระตุ้นการเจริญของต่อมน้ำนมในเพศหญิง และทำหน้าที่กระตุ้นต่อมลูกหมาก การบีบตัวของท่อนำอสุจิ การสร้างน้ำเลี้ยงอสุจิ
• ACTH ทำหน้าที่กระตุ้นทั้งการเจริญเติบโต และการสร้างฮอร์โมน ของต่อมหมวกไตส่วนนอก และกระตุ้นการหลั่งฮอร์โมนอินซูลิน
• TSH ทำหน้าที่กระตุ้นให้มีการเพิ่มการนำไอโอดีนเข้าต่อมไทรอยด์ เพื่อเพิ่มการสังเคราะห์ฮอร์โมน

ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองส่วนกลาง ได้แก่ MSH ทำหน้าที่ตรงข้ามกับฮอร์โมนเมลาโทนิน

ฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองส่วนหลัง ซึ่งเป็นกลุ่มเซลล์ของเนื้อเยื่อประสาทจากสมองส่วนไฮโปธาลามัส เมื่อผลิตฮอร์โมนแล้ว จะลำเลียงมาไว้ที่ต่อมใต้สมองส่วนหลัง ได้แก่

• Oxytocin ทำให้กล้ามเนื้อมดลูก เต้านม กระเพาะปัสสาวะเกิดการหดตัว ฮอร์โมนนี้จะมีการหลั่งออกมาขณะคลอดบุตร
• ADH ทำให้เส้นเลือดหดตัว ช่วยให้ท่อหน่วยไตดูดน้ำกลับคืน ทำให้ลดการสูญเสียน้ำ และเกลือแร่ที่จำเป็น

ฮอร์โมนจากสมองส่วนไฮโปธาลามัส

การหลั่งฮอร์โมนจากต่อมใต้สมองส่วนหน้า จะถูกควบคุมโดยฮอร์โมน ที่สร้างจากสมองส่วนไฮโปธาลามัส มีทั้งฮอร์โมนที่กระตุ้น และยับยั้งการผลิตฮอร์โมนของต่อมใต้สมองส่วนหน้า และมีชื่อเรียกตามผลที่แสดงออกต่อการสร้างฮอร์โมน ได้แก่

1. ฮอร์โมนกระตุ้นการหลั่ง Growth hormone
2. ฮอร์โมนยับยั้งการหลั่ง Growth hormone
3. ฮอร์โมนกระตุ้นการหลั่งโปรแลคทิน
4. ฮอร์โมนควบคุมการหลั่งไทรอยด์ฮอร์โมน
5. ฮอร์โมนกระตุ้นการหลั่ง Gonadotrophin

ฮอร์โมนจากตับอ่อน

1. อินซูลิน ทำหน้าที่รักษาระดับน้ำตาลในเลือด ให้เป็นปกติ ถ้ามีน้ำตาลในเลือดสูง ฮอร์โมนอินซูลินจะช่วยเร่งการนำกลูโคสเข้าเซลล์ และเร่งการสร้างไกลโคเจน เพื่อเก็บสะสมไว้ที่ตับ และกล้ามเนื้อ และเร่งการใช้กลูโคสของเซลล์ทั่วไป ทำให้น้ำตาลในเลือดน้อยลง
2. กลูคากอน ทำหน้าที่เพิ่มน้ำตาลในเลือด โดยเร่งสลายไกลโคเจนในตับ ให้เป็นกลูโคส และเร่งการสร้างกลูโคสจากโปรตีน

ฮอร์โมนจากต่อมหมวกไตชั้นนอก

1. Glucocorticoid ทำหน้าที่ควบคุมสารคาร์โบไฮเดรตในร่างกาย เปลี่ยนไกลโคเจนในตับ และกล้ามเนื้อให้เป็นกลูโคส จัดเป็นสเตียรอยด์ฮอร์โมน ที่สำคัญที่สุดในร่างกาย
2. Aldosterone ทำหน้าที่ควบคุมสมดุลของน้ำ และเกลือแร่ ช่วยในการดูดกลับโซเดียม และคลอไรด์ภายในท่อไต
3. ฮอร์โมนเพศ ช่วยกระตุ้นให้มีลักษณะทางเพศ ที่สมบูรณ์ทั้งชาย และหญิง

ฮอร์โมนจากต่อมหมวกไตชั้นใน

1. อะดรีนาลิน ทำหน้าที่กระตุ้นให้หัวใจบีบตัวแรง ความดันเลือดสูงขึ้น เส้นเลือดขยายตัว เปลี่ยนไกลโคเจนในตับ ให้เป็นกลูโคสในเลือด ทำให้มีพลังงานมาก ในขณะหลั่งออกมา
2. นอร์อะดรีนาลิน กระตุ้นให้เส้นเลือดบีบตัว ความดันเลือดสูงขึ้น

ฮอร์โมนจากต่อมไทรอยด์

1. Thyroxin เป็นสารอนุพันธ์ของกรดอะมิโน ช่วยเร่งอัตราการเผาผลาญพลังงานของร่างกาย จำเป็นต่อการเจริญ และพัฒนาการของร่างกายโดยเฉพาะสมอง
2. Calcitonin เป็นฮอร์โมนที่ทำหน้าที่ลดระดับของแคลเซียมในเลือด ที่สูงเกินปกติให้เข้าสู่ระดับปกติ โดยดึงส่วนที่เกินนั้นไปไว้ที่กระดูก

ฮอร์โมนจากต่อมพาราไทรอยด์

1. พาราไทรอยด์ฮอร์โมน ทำหน้าที่ควบคุมระดับแคลเซียม และฟอสฟอรัสในเลือด และเนื้อเยื่อ ช่วยให้ไต และลำไส้เล็กดูดแคลเซียมกลับคืนได้มากขึ้น
2. แคลซิโทนิน ทำหน้าที่ช่วยการดูดกลับของแคลเซียม ที่ท่อของหน่วยไต

ฮอร์โมนจากอวัยวะสืบพันธุ์

1. เทสโทสเตอโรน สร้างจากอัณฑะ ทำน้าที่เป็นฮอร์โมนเพศชาย ควบคุมลักษณะของเพศชาย เช่น เสียงแตก นมขึ้นพาน มีหนวดบริเวณริมฝีปาก กระดูกหัวไหล่กว้าง
2. เอสโทรเจน เป็นฮอร์โมนเพศหญิง สร้างจากรังไข่ ทำหน้าที่ควบคุมลักษณะเพศหญิง การมีประจำเดือน เตรียมการตั้งครรภ์ ห้ามการสร้างไข่
3. โปรเจสเตอโรน สร้างจากรังไข่ ทำหน้าที่ในการกระตุ้นให้ผนังมดลูกหนา ห้ามการมีประจำเดือน ห้ามการตกไข่ ทำให้ต่อมน้ำนมเจริญมากขึ้น

ฮอร์โมนจากต่อมไพเนียล

เมลาโทนิน เป็นฮอร์โมนที่มีความสำคัญ ในช่วงก่อนวัยหนุ่มสาว เกี่ยวข้องกับวงจรการนอนหลับ และการเจริญของอวัยวะสืบพันธุ์

ฮอร์โมนจากเนื้อเยื่อในกระเพาะอาหาร และลำไส้เล็ก

1. Gastrin เป็นฮอร์โมนที่สร้างจากเนื้อเยื่อชั้นใน ของกระเพาะอาหาร ทำหน้าที่กระตุ้นน้ำย่อยจากตับอ่อน การเคลื่อนไหวของกระเพาะอาหาร และลำไส้เล็ก
2. Secretin เป็น ฮอร์โมนที่สร้างจากเนื้อเยื่อชั้นใน บริเวณดูโอดินัมของลำไส้เล็ก ทำหน้าที่กระตุ้นการหลั่งน้ำย่อย ในตับอ่อน และกระตุ้นตับให้หลั่งน้ำดี เมื่ออาหารผ่านจากกระเพาะ เข้าสู่ลำไส้เล็ก

ที่มา
นพ. วรวุฒิ เจริญศิริ